नेपालको रोजगारी, कृषी तथा उद्योगहरुको बारेमा चर्चा..... !!!!

बैदेशिक रोजगार सम्बन्धि जानकारी

कुनै देशको नागरिकले अन्य देशमा गइ आय आर्जन गर्नका लागि रोजगारी गर्ने कार्यलाई नै वैदेशिक रोजगार भनिन्छ । वैदेशिक रोजगारीको स्वर्णिम पक्ष भनेको विदेशी मुद्रा आर्जन हो । नेपालले २०० वर्ष अगाडीदेखि वैदेशिक रोजगारमा जान थालेको इतिहास पाइन्छ ।

हालको अवस्था 

•  ०६७/०६८ को फाल्गुन मसान्तसम्म १९ लाख ६४ हजार ३८३ जना वैदेशिक रोजगारमा गएका (औपचारिक माध्यमबाट भारत वाहेक)
•  वैदेशिक रोजगारबाट (विप्रेषण आय) GDP मा योगदान आ.व. ०६७\०६८ मा १९.८ %(गत आ.व.मा यो १९.३% थियो)
•  विप्रेषण आयको वृद्धिदर -१२ % छ ।
•  विदेशी विनियम संचितिमा विप्रेषण आयको महत्वपूर्ण योगदान रही आएको
•  रोजगारी वृद्धिदर – ३.० (त्रिवर्षीय योजनामा पुर्या उँने लक्ष्य ३.६ %)
•  श्रम शक्ति सहभागिता दर – ८३.४ %
•  आर्थिक हिसाबले सक्रिय जनसंख्या – (१५ वर्ष – ६४ वर्ष) को – करिब ५७ %
•  कृषि क्षेत्रमा संलग्न जनसंख्या – ७४ %

वैदेशिक रोजगार र चुनौतीहरु 

•  अन्तर्राष्ट्रिय माग अनुरुपको जनशक्ति निर्माण गर्नु चुनौतिपूर्ण छ ।
•  यो अस्थायी प्रकृतिको हुने भएकोले आन्तरिक रोजगारिको दिगो समाधान खोज्नु चुनौतिपूर्ण छ ।
•  वैदेशिक रोजगारमा गएका कामदारको सुरक्षाको विषय ।
•  यसलाई मर्यादित र सम्मानपूर्ण बनाउने कसरी
•  यस क्षेत्रमा हुने ठगीको नियन्त्रण गर्नु पनि चुनौतीपूर्ण छ ।

सरकारले गरेका प्रयासहरु 

•  वैदेशिक रोजगार विभागको पुनर्गठन,
•  श्रम कुटनीतिको बिस्तार,
•  वैदेशिक रोजगार प्रवर्द्धन बोर्डको गठन,
•  आप्रवासी स्रोत केन्द्रको स्थापना,
•  चार मुलुकमा श्रम सहचारीको व्यवस्था,
•  पाँच मुलुकसँग श्रम सम्झौता,
•  वैदेशिक रोजगार न्यायाधीकरणको स्थापना,
•  रोजगारीका लागि १०८ मुलुक खुला गरिएका छन् ।

इ.पि.एस. भन्नाले के बुझिन्छ 

दक्षिण कोरिया सरकाले लागू गरेको रोजगार अनुमति प्रणाली Employment Permit System लाई छोटकारीमा E.P.S. भनिन्छ । यसको माध्यमबाट हरेक बर्ष नेपालीहरु द. कोरिया गएका छन् ।

JITCO भन्नाले के बुझिन्छ 

औद्योगिक प्रशिक्षणमै तथा अभ्यास साथै कामदार पठाउँन Japan ले स्थापना गरेको Japan International Training Cooperation Organization लाई छोटकारीमा JITCO भनिन्छ ।

वैदेशिक रोजगार सम्बन्धी कानुन,  वैदेशिक रोजगार सम्बन्धी ऐन-२०६४  वैदेशिक रोजगार सम्बन्धमा निम्न संस्थागत व्यवस्था रहेको छ ।

•  श्रम मन्त्रालय
•  वैदेशिक रोजगार प्रवर्द्धन विभाग (२०६५ मा गठन)
•  श्रम विभाग
• १४ वटा रोजगार सूचना केन्द्र स्थापना

वैदेशिक रोजगार सम्बन्धी प्राय जसो सोधिने छोटो प्रश्नहरु 

१. वैदेशिक रोजगार भन्नाले के बुझ्नुहुन्छ ?
२. "वैदेशिक रोजगार नै नेपालको विदेशी मुद्रा आर्जनको प्रमुख स्रोत हो" पुष्टी गर्नुहोस् ।
३. वैदेशिक रोजगार किन आवश्यक मानिन्छ ? उल्लेख गर्नुहोस् ।
४. नेपालको आर्थिक विकासमा वैदेशिक रोजगारको योगदान के कस्तो छ ? प्रष्ट पार्नुहोस् ।
५. नेपालले वैदेशिक रोजगारलाई प्रभावकारी बनाउन के कस्ता कदम चालेको छ ? उल्लेख गर्नुहोस् ।

जनशक्ति (मानव संसाधन(Human Resource)

सीप र क्षमताले युक्त कुनै पनि देशको नागरिक नै त्यस देशको लागि जनशक्ति वा मानव संसाधन हो । क्षमता विहिन व्यक्ति मानव हुँदैमा जनशक्तिको परिभाषामा पर्दैन । उत्पादनका साधनहरु भूमी पुँजी,प्रविधिको जति महत्व हुन्छ जनशक्तिको महत्व सो भन्दा अझै धेरै रहेको हुन्छ । किनकी जनशक्तिले नै अन्य साधनको परिचालन गर्छ, योजना बनाउछ, नियन्त्रण गर्छ । त्यसैले भनिन्छ जनशक्तिबिना कुनै शक्ति, शक्ति रहदैन ।

जनशक्ति सम्बन्धमा विद्यमान केही तथ्यहरु 

•  आर्थिक रुपले सक्रिय जनसंख्या : ५७ % (१५ देखि ६५ उमेर समूह)
•  वैदेशिक रोजगारमा सबैभन्दा बढी मलेसियामा गएका,
•  नेपालमा हाल रोजगारी वृद्धिदर ३.० %
•  रोजगारीको स्थिति – पूर्ण रोजगारी– ६६.८ %
•  पूर्ण + अर्ध रोजगारमा रहेको जम्मा जनसंख्या – ९७.९ %
•  पूर्ण वेरोजगारी – २.१ %
•  कृषि कार्यमा संलग्न जनशक्ति ७४ % - (-स्रोत, आर्थिक सर्वेक्षण, श्रम शक्ति सर्वेक्षण २००८)

महत्व

•  जनशक्ति उत्पादनको प्रमुख साधन हो ।
•  जनशक्ति नै अन्य शक्तिको परिचालक, नियामक, नियन्त्रक र नियोजक हो ।
•  जनशक्तिसँग बुद्धि विवेक, संवेदनशीलता आदि हुन्छ जुन अरु साधनमा हुँदैन ।
•  मानव संसाधन नै आर्थिक सामाजिक विकासको पूर्वधार हो ,
•  गरिबी घटाउँन होस् वा आर्थिक वृद्धिदर ल्याउन गुणस्तरीय मानव संसाधनको अहम् भूमिका रहन्छ। 

नेपालमा मानव संसाधन विकासमा देखिएका समास्याहरु

१. कार्य संस्कृतिको नै अभाव रहेको ।
२. गैर कानूनी र बिना लगानीको आयलाई सामाजिक प्रोत्साहन ।
३. श्रम बजारको आवश्यकता र सम्भावना आँकलन गर्न नसकिएको ।
४. व्यवसायिक शिक्षा कमजोर रहेको ।
५. मानव संसाधन विकासका लागि सरकारको एकिकृत र व्यवस्थित योजना नभएको ।
६. मानव संसाधनको पूर्ण र समुचित प्रयोग गर्ने नीतिकै अभाव ।
७. कम रोजगारीका अवसर।
८. विदेश पलायनको प्रवाह बढ्दो रहेको (E.D.V मार्फत सैनिक सेवामा बेलायत, दैनिक करिब १,००० युवाहरु विदेश पलायन Student भिसा, अन्य )
९. राष्ट्रिय प्रथमिकता अनुसारको जनशक्ति उत्पादन नहुँदा माग र आपूर्तिबीच असन्तुलन भएको अवस्था ।

जनशक्ति शिर्षकबाट आउने सम्भावित प्रश्नहरु : 

•  जनशक्ति भन्नाले के बुझ्नुहुन्छ ?
•  “समृद्ध राष्ट्रको लागि जनशक्तिनै प्रमुख स्रोत हो” पुष्टि गर्नुहोस् ।
•  जनशक्तिबिना कुनै शक्ति रहँदैन पुष्टि गर्नुहोस् ।
•  जनशक्तिको महत्व प्रष्ट्याउनुहोस् ।
•  जनशक्तिको विकासका लागि नेपाल सरकारको कार्यक्रम के छ ? उल्लेख गर्नुहोस् ।
•  नेपालको जनशक्तिको वर्तमान अवस्थाको विश्लेषण गर्नुहोस् ।

कृषि

देशको ग्राहस्थ उत्पादनको ठूलो हिस्सा कृषिले ओगट्ने र वहुसंख्यक जनता कृषिमा निर्भर रहने भएकोले नेपाललाई कृषि प्रधान देश भनिएको हो ।

हाल GDP मा कृषिको योगदान: ३५.७% (गैर कृषिको योगदान ६४.३%) रहेको छ । नेपालमा करिब ७४% जनता कृषिमा निर्भर रहेको अवस्था छ ।

नेपालको कृषि क्षेत्रको अवस्था झल्काउने प्रमुख सूचकहरु

• 
  
•  GDP मा कृषिको योगदान      →        ३५.७% (गैर कृषिको योगदान ६४.३%)
•  कृषि क्षेत्रको बृद्धिदर      →        ४.१% (त्रिवर्षीय योजनाको लक्ष्य ३.९%)
•  गैरकृषि क्षेत्रको बृद्धिदर      →         ३.१% (त्रिवर्षीय योजनाको लक्ष्य ६.४%)
•  २०६७\०६८ मा खाद्यान्न उत्पादन बृद्धिदर      →         १०.३६%
•  कूल कृषि योग्य भूमिको कति प्रतिशत भागमा सिचाँइ सुविधा उपलव्ध छ       →         ६६ प्रतिशत
•  कुल भु-भागको कति प्रतिशत भूमि खेतियोग्य छ       →        १७.९७ प्रतिशत
•  कृषिमा आश्रित जनता      →         ७४ प्रतिशत (त्रिवर्षीय योजना अनुसार) 

(स्रोत आर्थिक सर्भेक्षण ०६७\०६८ र त्रिवर्षीय योजना)

कृषि सम्बन्धि विविध

•  प्रमुख खाद्यान्न बालीमा क्रमश      →         धान, मकै, गहुँ, कोदो पर्दछन् ।
•  जनताको तटबन्ध कार्यक्रम सुरु २०६७\०६८ मा भएको हो ।
•  कृषि विकासका लागि संस्थागत व्यवस्था      →         कृषि मन्त्रालय, कृषि विभाग, साना किसान विकास बैंक,सहकारी विभाग, कृषि अनुसन्धान परिषद छन् ।
•  वर्तमान राष्ट्रिय कृषि नीति कहिले ल्याइयो ?       →         २०६१
•  राष्ट्रिय कृषि व्यवस्थापन नीति कहिले ल्याइयो ?       →         २०६३
•  चिया खेतीको सुरुवात कहिले गरियो ?       →         १९२० देखि
•  नेपालमा भुमिसुधार कार्यक्रम कहिले ल्याइयो ?      →         वि.स.२०२१ मा
•  २० वर्षे कृषि विकास योजना कहिले तर्जुमा गरियो ?       →         वि.स. २०५२ साल
•  नेपालको प्रमुख खाद्यान्न बाली कुन हो ?      →         धान
•  कुन नगदे बालीलाई नगदको खैरो कागज भनिन्छ ?      →        सनपाट
•  ५ अ को जिल्ला भनेर कुन जिल्लालार्इ चिनिन्छ ?      →        इलाम (ओलन, आलु, अलैची, अम्लिसो र अदुवा)
•  नेपाल अदुवा उत्पादनमा विश्वको कतिऔं राष्ट्र हो ?       →         चौथो राष्ट्र
•  विर्ता भन्नाले राष्ट्रको लागि उल्लेख्य कार्य गरेवापत राज्यद्वारा प्रदान गरिएको जग्गालाई बुझिन्छ ।

गुठी 

कुनै मठ, मन्दिर, शिक्षालय वा अन्य संस्थालाई दान गरिएको जग्गा वा सम्पति नै गुठी हो । गुठी दुई प्रकारका हुन्छन्

१) राज गुठी
२) दुनीया गुठी

•  कुनै जाति विशेषलाई भोगचलन गर्न पाउने गरी प्रदान गरिएको जग्गालाई के नाम दिइएको थियो ?       →       किपट
•  सरकारले किपट जग्गा खारेज गरी रैकरमा कहिले परिणत गर्यो् ?      →         २०१८
•  राजदरवारको खर्च सञ्चालनको लागि प्रदान गरिने जग्गा लाई सेरा भनिन्थ्यो ।
•  नेपाल चिया विकास निगमको स्थापना कहिले भयो ?       →         २०३३
•  चिया क्षेत्र कहिले घोषणा भयो ?      →         २०३९ साल
•  नेपालमा सर्वप्रथम कहिले कफी खेती गरियो ?      →         वि.स. २०११ सालमा
•  चिया क्षेत्र भनिने पाँच जिल्ला       →        इलाम, झापा, पाँचथर, धकुटा, तेह्रथुम
•  नेपालको सुपारी उत्पादन हुने प्रमुख जिल्ला कुन हो ?       →         झापा
•  २०२३ वि.सं. मा नेपालमा भूमिसुधार वचत संस्थाको स्थापना गरियो ।
•  नेपालमा कृषि गणना प्रत्येक १०\१० वर्षमा गर्ने गरिन्छ ।
•  नेपालको दशौं र एघारौं योजनालाई कृषि दशकको रुपमा मनाउने निर्णय गरिएको थियो ।
•  छैटौं राष्ट्रिय कृषि गणना कहिले सुरु भयो ?       →        २०६८ मंसिर २९ देखि
•  नेपालमा कृषि गणना कहिले देखि सुरु भयो ?      →         वि.सं. २०१८

नेपालमा उद्योगको अवस्था 

• उद्योगमा विदेशी लगानी       →        २०६८ असारको अन्तसम्म २०१८ उद्योगमा स्वीकृति प्रदान, ६० अर्ब ४४ करोड लगानी, १लाख ४९ हजार रोजगारी सिर्जना हुने ।
• नेपालको पहिलो उद्योग कुन हो ?      →         (विराटनगर जुट मिल १९९३ वि.सं.) 
• लघु उद्यम विकास कार्यक्रमलाई कति जिल्लामा बिस्तार गरिएको छ ? - ३
• औद्योगिक व्यवासय ऐनः २०४९ अनुसार उद्योगको स्तर निर्धारण 

- घरेलु उद्योग
- साना ३ करोड सम्म स्थिर जेथा (सम्पत्ति) भएको ।
- मझौला ३ देखि १०
- ठूला १० भन्दा माथि

उद्योगको वर्गीकरण 

•  उत्पादन मुलक उद्योग
•  उर्जा मुलक उद्योग
•  कृषि तथा वन जन्य उद्योग
•  खनिज उद्योग
•  सेवा उद्योग
•  निर्माण उद्योग
•  पर्यटन उद्योग

घरेलु उद्योग 

श्रममुलक देशको परम्परा, कला र संस्कृतिसँग सम्वर्द्धन खास सीप वा स्थानीय कच्चा पदार्थ र साधन परिचालन गर्ने परम्परागत किसिमका अनुसूची–१ मा उल्लेख भए बमोजिमको घरेलु उद्योग हुनेछ ।

उद्योग सम्बन्धी विविध जानकारीहरु

• औद्योगिक गणना ५\५ वर्षमा गरिन्छ ।
• One Stop Service Center      →        उद्योगलाइ आवश्यक पर्ने सबैकुरा एकै थलोबाट उपलब्ध गराउने व्यवस्था ।
•  विषेश आर्थिक क्षेत्र       →         निर्यात बृद्धि र प्रतिस्पर्धात्मक क्षमताको विकासको गरी विदेशी मुद्रा आर्जन गर्ने अवसर प्राप्त गर्न स्थापित क्षेत्र । 
•  BIPPA भन्नाले Bilateral Investment Promotion and Protraction Agreement अर्थात दोहोरो लगानी प्रवर्द्धन तथा सुरक्षण सम्झौता भन्ने बुझिन्छ ।
•  नेपालले हालसम्म ६ वटा देशसँग विपा सम्झौता सम्पन्न गरिसकेको छ ।
•  वैदेशिक लगानी प्राप्त संभावना रहेका राष्ट्रहरु त्यो लगानीको र त्यसबाट हुने उत्पादनको सुरक्षा गर्नका लाविङ यो सम्झौता गर्दछन् ।

Share on Google Plus

About Dinesh Lamichhane

"राम्रो भोलिको लागि, आज सिकौं र सिकाऔं" भन्ने उध्येश्यका साथ संचालित, यो बल्ग शिक्षा, सञ्चार, जागरूकता, जानकारी, समन्वय, पुस्तकहरु, कक्षाहरू, आदि र समग्रमा लोकसेवा र कलेजको विद्यार्थी सँग सम्बन्धित ब्लग हो। देशमा बढीरहेको बेरोजगारी र नेपाली प्रशासनमा कमजोर कर्मचारी को समस्यालाई ध्यानमा राखी यो बल्ग निर्माण गरिएको हो । यहाँ हामी सके सके-सम्म सम्पुर्ण बिषयबस्तुहरु समावेस गर्ने प्रयास गरिरहेका छौ। जस्ले गर्दा कुनैपनि लोकसेवाको तयारी गरीरहेका र कलेज पढ्दै गरेका विद्यार्थीहरुलाई धेरै उपयोगी हुनेछ भन्ने हाम्रो विश्वास रहेको छ। तपाईपनि आ-आफ्नो ठाँऊबाट हामीलाई सहयोग गरिदिनुहुन अनुरोध गर्दछौ । तपाई सँग एदी कुनै लोकसेवाको लागी सहयोगी सामाग्रीहरु साथै बिभिन्न संकायका शैक्षिक सामाग्रीहरु छन् भने हामीलाई lcdinesh57@gmail.com र dineshlamichhane57@gmail.com मा मेल गरी सहयोग गर्न सक्नुहुन्छ ।