कुल ऋण पुँजीलाइ सर्बसाधारण सबैले खरिद गर्न सक्ने गरी स-साना एकाइहरुमा बिभाजित गरीसकेपछीको एक अंश वा इकाइ नै ऋणपत्र अथवा डिबेन्चर हो । कम्पनिले सार्वजनिक रुपमा सुचना प्रकाशन गरी कम्पनिको अचल जायजेथा धितो वा बन्धक राखी वा नराखी ऋण पुजी उठाउन सक्छ । ऋणपत्र भन्नाले कम्पनिले ऋणमा लगानी गर्ने पक्षलाई ऋणको रकम, ब्याज दर र भुक्तानी बिधी अचल जायजेथा धितो राखेको भए सो को अवस्था आदि शर्तहरु उल्लेख गरी अधिकारीक रुपमा गरिदिएको लिखत पत्र हो । हामीले यस्को बारेमा अघिल्लो पोष्टमा नै बृस्तित उल्लेख गरिसकेका छौ । त्यसैले अब लागौ डिबेन्चर के कस्तो प्रकारका हुन्छन भन्ने बारेमा । विभिन्न आधारमा डिबेन्चरका प्रकारहरु निम्नअनुशार रहेका छन् ।
(क) हस्तान्तरण वा अभिलेखको आधारमा
- दर्ता वा पंजीकृत ऋणपत्र:
दर्तावाला डिबेन्चरको अभिलेखन कम्पनीको डिबेन्चर धारक पुस्तिकामा रहने भएकाले यी डिबेन्चर विभिन्न व्यक्तिहरुविच कारोबार हुँदा विना उचित प्रमाण अभिलेख गरिदैन ।
- बाहक डिबेन्चर
बाहक नै धारक सिद्धान्तमा आधारित यी ऋणपत्रहरुको विभिन्न व्यक्तिहरुबीच कारोबार हुँदा अभिलेखन जरुरि देखिदैन ।
(ख) ऋण भुक्तानीको आधारमा
- भुक्तानी योग्य
भुक्तानी योग्य वा सोध्य ऋणपत्रको धारकलाई निश्चित अवधिको समाप्तिपछी कम्पनीले चाहेको बेलामा डिबेन्चरको सावाँ रकमलाई फिर्ता गर्ने ग्यारेन्टी गरिएको हुन्छ ।
- असोध्य वा स्थाई ऋणपत्र
सावाँ भुक्तानीको परिपक्क अवधि नतोकिएका सम्पूर्ण डिबेन्चरहरु असोध्य वा स्थाई ऋणपत्र हुन् ।
(ग) सुरक्षणको आधारमा
- सुरक्षित डिबेन्चर
डिबेन्चर जारि गर्ने बेलामा यदि कम्पनीले स्थिर सम्पतिलाई सुरक्षण राखी निस्काशित गर्छ भने त्यस्तो डिबेन्चरलाई सुरक्षित डिबेन्चर भनिन्छ ।
- असुरक्षित डिबेन्चर
डिबेन्चर निस्काशित गर्ने बेलामा कम्पनीले कुनै स्थिर पुजी सुरक्षण नराखी निस्काशित गरेमा त्यस्ता डिबेन्चर असुरक्षित डिबेन्चर हुनेछन ।
(घ) परिवर्तनको आधारमा
- परिवर्तनीय डिबेन्चर
आगामी दिनहरुमा कम्पनीकै कुनै प्रकारको शेयर वा नयाँ डिबेन्चरमा परिवर्तन गर्न मिल्ने डिबेन्चरलाई परिवर्तनीय डिबेन्चर भनिन्छ ।
- अपरिवर्तनीय डिबेन्चर
आगामी दिनहरुमा कम्पनीकै कुनै प्रकारको शेयर वा नयाँ डिबेन्चरमा परिवर्तन गर्न नमिल्ने डिबेन्चरलाई अपरिवर्तनीय डिबेन्चर भनिन्छ ।
(ङ) प्राथमिकताको आधारमा
- पहिलो डिबेन्चर
कम्पनीले आफ्नु कुनै स्थिर सम्पतिलाई धितो राखी पहिलो पटक जारि गर्ने डिबेन्चरलाई पहिलो डिबेन्चर भनिन्छ । यस्ता डिबेन्चरले विघटनको अवस्थामा सो सम्पतिमा प्रथम ऋणधारी स्वरूप आफ्नु सावाँ लिनेछ ।
- दोस्रो डिबेन्चर
कम्पनीले कुनै स्थिर सम्पतिमा दोस्रो दावी कायम गरि जारि गरिएको डिबेन्चरलाई दोस्रो डिबेन्चर भनिन्छ ।कम्पनीको विघटनमा यस्तो डिबेन्चरधारक सावाँ बुझ्ने पहिलो धारक पछी मात्रै योग्य हुनेछ ।
(च) ब्याजदरका आधारमा
- सुन्य ब्याजदर
यी डिबेन्चरहरु जारि गर्दा कुनै ब्याजदर किटानी गरिएको हुदैन । कम्पनीले सस्तो मुल्यमा ऋणहरु बेची भविष्यमा भुक्तानी बढी मुल्यमा गर्दछ ।
- निश्चित ब्याजदर डिबेन्चर
यी डिबेन्चरहरुमा धारकले प्राप्त गर्ने ब्याजदर किटानी गरिएको हुन्छ ।
- विचलन ब्याजदर ऋणपत्र
कम्पनीले ऋणपत्र निस्काशन गर्दा ब्याजदर उल्लेख गरेतापनि भविष्यमा आम ब्याजदर बढे र ब्याजदर घटे सोहिअनुरुप समायोजन गर्ने गरि जारि गरिएको डिबेन्चरलाई विचलन ब्याजदर डिबेन्चर भनिन्छ ।
विभिन्न आधारमा डिबेन्चरका प्रकारहरु जानिसकेपछी अब लागौ डिबेन्चरका बिषेशताहरु तथा महत्व जान्न तर्फ । डिबेन्चरका विषेशता तथा महत्व हरु निम्न अनुसार रहेका छन् ।
डिबेन्चरका विषेशताहरु
- ऋणप्रलेख → कम्पनीले ऋणदातालाई ऋण लिएको एक लिखित प्रतिज्ञा दिनुपर्छ जसमा कम्पनीको छाप मोहर हुन जरुरि छ ।
- परिपक्क अवधि → प्रत्येक ऋणपत्रमा ऋणपत्रधारकलाई किटानीसाथ सावाँ भुक्तानी हुने मिति उल्लेख गरिएको हुनुपर्दछ ।
- दिर्घकालिन पुंजी → ऋणपत्रबाट उठाएको ऋणपुजी एक वर्षभन्दा वढी अवधिको हुने भएकाले यसलाई दिर्घकालिन ऋणपुजी भन्ने गरिन्छ ।
- अंकित मुल्य र ब्याजदर → प्रत्येक ऋणपत्र जारि हुनुअघि अंकित मुल्य कायम भएको हुनुपर्दछ | किनकि ब्याजदर जहिले पनि अंकितमुल्यमा नै कायम हुन्छ ।
- बन्धक → कुनै पनि पब्लिक कम्पनीले ऋण वा डिबेन्चर उठाउन आवस्यक ठानेमा त्यसको कारणबाट सम्पन्न हुने कार्ययोजना र त्यसको लागि आवस्यक बजेटसमेत निर्धारण गरि कम्पनीको अचल जाय जेथा धितो वा बन्धक राखी वा नराखी ऋण वा डिबेन्चर उठाउन सकिनेछ ।
- मताधिकार → शेयर सदस्यलाई जस्तो कम्पनीको साधारण सभामा उपस्थिति भै मत हाल्ने आधिकार ऋणपत्र धारकलाई हुदैन ।
डिबेन्चरको महत्व
डिबेन्चरलाई कम्पनीको पुजी बनावटको बाहिरी स्रोतको रुपमा लिने गरिन्छ । ऋणपत्रको सोध्य अवधि र ब्याजदर अनि सोको भुक्तानी प्रक्रिया पनि प्रस्टै यसमा लिखित रहन्छ। डिबेन्चरको महत्व निम्न अनुसार उल्लेख गर्न सकिन्छ ।
- बाहिरी पुजी स्रोतको मदतले सस्थागत परियोजनाहरु आधुनिकीकरण गर्नु र नयाँ परियोजनामा विनियोजन गरि व्यवशायको विकाश गर्नु।|
- कम्पनीले शेयर सदस्यको प्रतिफलको दरमा बृद्दी ल्याउन सस्तो ब्याजदरको डिबेन्चर जारि गरि व्यवशायमा विविधिकरण ल्याउने गर्दछ ।
- डिबेन्चर धारकको मताधिकार नहुने हुनाले शेयर सदस्यहरुको अन्तरिक मामिलामा कुनै असर नपर्ने देखिन्छ ।
- कम्पनीले डिबेन्चर जारि गर्दा एक निश्चित अंकित मुल्यको ऋणपत्र र सोमा भुक्तान गर्नुपर्ने ब्याजदर किटानी गरिएकाले पछी गएर ऋणपुजी मार्फत व्यवशाय गर्दा लाभ दोब्बर वा तेब्बर भएपनि किटानी ब्याजदर भन्दा बढी तिर्नु पर्दैन ।
0 comments:
Post a Comment