प्रजा परिषद्
राणविरोधी उद्देश्यले वि.स. १९९३ जेष्ठ २२ गते आमशाहल काठमाडौंमा टंकप्रसाद आचार्य, धर्मभक्त माथेमा, दशरथ चन्द, जीवनराम शर्मा, रामहरि शर्र्मा, आदिद्धारा नेपाल प्रजा परिषद्को स्थापना भएको थियो । निरंकुश राणशासनको अन्त्य गरी प्रजातान्त्रिक व्यवस्थाको स्थापना गर्ने उेद्देश्यले गठन भएको यस संस्थाले लुकीलुकी राणविरोधी पर्चा छर्ने, भारतबाट प्रकाशित हुने ‘जनता’ र एडभान्स जस्ता पत्रिकामा लेखहरु छपाउने आदि कार्य गर्ने गथ्र्यो ।
यस अभियानमा पछि संस्थाका सदस्य रामजी जोशीले राणहरुसमक्ष पोल खोलेकाले यसका सदस्यहरु पक्रिए । चारजनालाई मृत्युदण्ड, तथा थुप्रैलार्य जन्मकैदको साथै सर्वस्वहरण गरियो । वि.स. १९९७ माघ १० गते राति शुक्रराजलाई टेकुमा झुण्ड्याएर उनको शरीरमा ‘सरकारको विरोध गर्नेको यस्तो हालत हुन्छ’ भनेर लेखिएको थियो । माघ १२ गते धर्मभक्तलाई सिफलमा झुण्ड्याइयो । माघ १४ गते गंगालाल र दरशथलार्य विष्णुमती भौचाखुसीमा गोली हानेर मारियो । टंकप्रसाद, रामहरि शर्मा ब्राह्मण भएकाले मृत्युदण्ड दिइएन । यसरी प्रजा परिषद उपर व्यापक दमन गरिएको थियो ।
दिल्ली सम्झौता
नेपालमा प्रजातन्त्र प्राप्तिका लागि नेपाली जनताले आफ्नो ज्यानको प्रवाह नगरी संघर्षमा लागि परेकाले राणहरु त्रसित भएर राजा त्रिभुवन, नेपाली काङ्ग्रेस र राणा सरकारका प्रतिनिधिहरुबीच दिल्लीमा एउटा सम्झौता भएको थियो । यसैलाई दिल्ली सम्झौता भनिन्छ । उक्त सम्झौताका शर्तहरु निम्नबमोजिम थिए ।
नेपालमा प्रजातन्त्र प्राप्तिका लागि नेपाली जनताले आफ्नो ज्यानको प्रवाह नगरी संघर्षमा लागि परेकाले राणहरु त्रसित भएर राजा त्रिभुवन, नेपाली काङ्ग्रेस र राणा सरकारका प्रतिनिधिहरुबीच दिल्लीमा एउटा सम्झौता भएको थियो । यसैलाई दिल्ली सम्झौता भनिन्छ । उक्त सम्झौताका शर्तहरु निम्नबमोजिम थिए ।
- श्री ५ त्रिभुवन नै राजा रहनेछन् उनी फर्कन नचाहेमा नायव राख्न पाउने छन् ।
- संविधान निर्माण समितिको गठन सन् १९५२ भित्रै गर्ने र यसले संविधान निर्माण गर्ने ।
- १४ सदस्यीय मन्त्रिमण्डल बनाउने जसमा राणा पक्षबाट ७ र लोकमतको प्रतिनिधित्व गर्ने सर्वसाधारणबाट ७ जना राख्ने ।
- सबै राजनीतिक बन्दीलाई आममाफी दिने ।
उखडा जाँच कमिशन
तत्कालीन बुटवल जिल्लाको भैरहवा र तौलिहवामा जमिन्दारहरुले जोताहा किसानहरु लाई चर्को दमन गरी दुःख दिएकाले भीमशमशेरले जमिन्दारी प्रथामा सुधार ल्याउन तेजशमशेरको नेतृत्वमा सन् १९३१ मा गठन गरेको कमिशन (आयोग) लाई नै उखडा जाँच कमिशन भनिन्छ । उखडा जाँच कमिशननको नामले चिनिने यो आयोग उनको शासनकालमा सफल हुन सकेन ।
महावीर स्कुल काण्ड
जुद्धशमशेरको पालामा भारतमा महात्मा गान्धीले राष्ट्रिय विद्यापीठहरुको स्थापना गरी जनचेतना फैलाउन गरेको प्रयासबाट प्रभावित भई केही उत्साही युवाहरुले वि.स.( १९९३ मा काठमाडौंमा महावीर स्कुलको स्थापना गरे । यसमा चिनियाँमान, फत्तेबहादुर, पूणनारायण, टंकविलास, सिद्धिचरणहरुले पढाउने थाले । जुद्धशमशेर लाई यो कुरा सह्य भएन र यस स्कुलका २८ जना शिक्षकहरु समातिए । चिनियाँमान र फत्तेबहादुरलाई आजीवन कारावास, पूर्णनारायण, चन्द्रमान र सिद्धिचरणलाई १२÷१२ वर्ष कैद र अरुलाई नगद जरिवाना गरियो । चिनियामानको जेलमानै मृत्यु भएको थियो । यसैलाई महावीर स्कुल काण्ड भनिन्छ ।
जुद्धशमशेरको पालामा भारतमा महात्मा गान्धीले राष्ट्रिय विद्यापीठहरुको स्थापना गरी जनचेतना फैलाउन गरेको प्रयासबाट प्रभावित भई केही उत्साही युवाहरुले वि.स.( १९९३ मा काठमाडौंमा महावीर स्कुलको स्थापना गरे । यसमा चिनियाँमान, फत्तेबहादुर, पूणनारायण, टंकविलास, सिद्धिचरणहरुले पढाउने थाले । जुद्धशमशेर लाई यो कुरा सह्य भएन र यस स्कुलका २८ जना शिक्षकहरु समातिए । चिनियाँमान र फत्तेबहादुरलाई आजीवन कारावास, पूर्णनारायण, चन्द्रमान र सिद्धिचरणलाई १२÷१२ वर्ष कैद र अरुलाई नगद जरिवाना गरियो । चिनियामानको जेलमानै मृत्यु भएको थियो । यसैलाई महावीर स्कुल काण्ड भनिन्छ ।
जयतु संस्कृतम्
वि.स. २००४ साल आषाढ १ गतेदेखि काठमाडौं तीनधारा पाठशालामा अध्यनरत करिब २०० विद्याथीहरुले पाठशालामा भूगोल, इतिहास, राजनीतिशास्त्र, अर्थशासन्त्र, अंग्रेजी आदि विषयहरु समावेश गरिनुपर्छ भनी हड्ताल सुरु गरेका थिए । संस्कृतविरोधी आन्दोलनको संज्ञा दिइ राणशासकहरुले उक्त आन्दोलनलाई दबाउने कोशिस गर्न थाले भने आन्दोलनकारीहरुले जयतु संस्कतम् भन्दै घरघरमा गई भिक्षा माग्न थाले । यसको नेतृत्व श्रीभद्र शर्मा, राजेश्वर दवकोटा, कमलराज रेग्मी, काशीनाथ गौतम, बलराम शर्मा, गोकर्णराज ास्त्री आदिे गरेका थिए । पद्मशमशेरले विद्यार्थीहरुको माग पूरा गर्ने घोषणा गरेपछि आन्दालन रोकिएको थियो । तर उनले माग परा नगरी आन्दालनकारीहरुलाई निष्कासन गरेका थिए । यो आन्दोलन मुख्यरुप्मा राणशासन विरुद्ध जनचेताना जगाउने कुरामै केन्द्रित थियो
वि.स. २००४ साल आषाढ १ गतेदेखि काठमाडौं तीनधारा पाठशालामा अध्यनरत करिब २०० विद्याथीहरुले पाठशालामा भूगोल, इतिहास, राजनीतिशास्त्र, अर्थशासन्त्र, अंग्रेजी आदि विषयहरु समावेश गरिनुपर्छ भनी हड्ताल सुरु गरेका थिए । संस्कृतविरोधी आन्दोलनको संज्ञा दिइ राणशासकहरुले उक्त आन्दोलनलाई दबाउने कोशिस गर्न थाले भने आन्दोलनकारीहरुले जयतु संस्कतम् भन्दै घरघरमा गई भिक्षा माग्न थाले । यसको नेतृत्व श्रीभद्र शर्मा, राजेश्वर दवकोटा, कमलराज रेग्मी, काशीनाथ गौतम, बलराम शर्मा, गोकर्णराज ास्त्री आदिे गरेका थिए । पद्मशमशेरले विद्यार्थीहरुको माग पूरा गर्ने घोषणा गरेपछि आन्दालन रोकिएको थियो । तर उनले माग परा नगरी आन्दालनकारीहरुलाई निष्कासन गरेका थिए । यो आन्दोलन मुख्यरुप्मा राणशासन विरुद्ध जनचेताना जगाउने कुरामै केन्द्रित थियो
0 comments:
Post a Comment